Trầm cảm sau sinh gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Nhiều trường hợp người mẹ rơi vào trầm cảm nhưng không được phát hiện, điều trị kịp thời, đã tự hủy hoại cuộc đời và tước đi mạng sống của con mình.
Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, sản phụ mới sinh nhiễm Covid-19 thì nguy cơ trầm cảm tăng lên gấp bội vì cách ly, thiếu người thân hỗ trợ chăm sóc. Vì sao trầm cảm được xem là kẻ giết người thầm lặng?
Mục lục
Các loại trầm cảm sau sinh thường gặpTrầm cảm sau sinh có nguy hiểm không?
Phương pháp điều trị
Một số lưu ý giúp phụ nữ ngăn ngừa trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh là gì?
Trầm cảm sau sinh (PPD) là tình trạng người phụ nữ bị rối loạn cảm xúc, thay đổi về thể chất và tâm lý, hành vi sau khi sinh con. Họ thường có suy nghĩ tiêu cực, mệt mỏi, cáu gắt, buồn chán, lo lắng nhiều vấn đề trong đời sống. (1)
Rối loạn này dễ gặp ở bất kỳ người mẹ nào, nhưng chiếm tỷ lệ cao nhất ở phụ nữ lần đầu sinh con và bệnh thường phát triển trong vòng 1 năm đầu sau sinh. Theo nhiều thống kê, có khoảng 10-20% phụ nữ sau khi sinh rơi vào rối loạn tâm lý, trầm cảm. Trong đó có 15% trường hợp xuất hiện trầm cảm trong 3 tháng đầu sau sinh, 15 – 25% xảy ra trong năm đầu sau sinh.
Trầm cảm có thể ở mức nhẹ, vừa hoặc nặng, có thể tự khỏi, nhưng cũng có nhiều trường hợp nặng không can thiệp điều trị kịp thời dẫn đến người mẹ mất tự chủ, xuất hiện hành động tự hủy hoại bản thân, thậm chí chọn cách kết thúc sinh mệnh cả mẹ và con.
Bạn đang xem: Tâm lý sau sinh
Nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau sinh
Hiện nay, khoa học vẫn chưa kết luận được nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau khi sinh con ở phụ nữ, do phụ thuộc vào thể chất, tinh thần và hoàn cảnh của mỗi sản phụ. Tuy nhiên, có thể kết luận một số nhóm nguyên nhân thường gặp nhất là: thay đổi nội tiết tố, tiền sử rối loạn tâm lý, cảm xúc, yếu tố đời sống…(2)
Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ khiến phụ nữ sau sinh bị trầm cảm bao gồm:
Tuổi tác tại thời điểm mang thai (tuổi càng trẻ, tỷ lệ trầm cảm càng cao); Mâu thuẫn về việc mang thai; Tiền sử gia đình có người bị rối loạn tâm thần; Trải qua một sự kiện cực kỳ căng thẳng, như mất việc làm hoặc khủng hoảng sức khỏe; Trẻ sinh ra yếu ớt, dễ bệnh, hoặc phát hiện dị tật, gặp nhiều vấn đề sức khỏe; Phụ nữ sinh đôi, hoặc sinh ba, hoặc có nhiều con rồi sinh thêm; Sống một mình, bị hạn chế giúp đỡ do dịch bệnh; Xung đột hôn nhân sau khi sinh con, bạo lực gia đình; Thiếu ngủ và quá tải vì thức đêm chăm con dài ngày; lo lắng, hoài nghi về khả năng nuôi con của bản thân; Lo ngại về ngoại hình, tăng cân mất kiểm soát hoặc sụt cân sau sinh…Dấu hiệu nhận biết cơn trầm cảm ở phụ nữ sau khi sinh con
Phụ nữ bị trầm cảm sau sinh rất khó nhận biết, cho đến khi họ có biểu hiện hành động, cảm xúc tiêu cực ảnh hưởng sức khỏe bản thân. Mọi gia đình có phụ nữ mới sinh cần quan tâm lưu ý những dấu hiệu khởi phát trầm cảm như sau: (3)
Thay đổi cảm xúc, tâm trạng, chán nản, bồn chồn, ủ rũ;Khóc nhiều;Ít nói chuyện, xa lánh gia đình và bạn bè;Chán ăn hoặc ăn nhiều hơn bình thường;Mất ngủ triền miên hoặc ngủ quá nhiều;Mệt mỏi quá mức;Suy nghĩ, hành động, phản ứng chậm hoặc lặp lại;Không có hứng thú hay niềm vui với các hoạt động xung quanh ngay cả khi thường ngày yêu thích;Dễ cáu gắt, khó chịu và tức giận;Tâm trạng lo âu mình không phải là một người mẹ tốt;Không có hứng thú với em bé hoặc cảm thấy em bé dường như không phải là con của mình;Giảm trí nhớ, giảm khả năng suy nghĩ tập trung hoặc đưa ra quyết định;Suy nghĩ làm hại bản thân hoặc em bé;Suy nghĩ thường xuyên về cái chết hoặc tự tử…
Các loại trầm cảm sau sinh thường gặp
Trầm cảm sau sinh trải qua nhiều quá trình và mức độ khác nhau. Nhẹ nhất là trạng thái khóc lóc và ủ rũ (hội chứng baby blues), hội chứng trầm cảm sau sinh và cuối cùng là rối loạn tâm thần sau sinh.
1. Baby blues
Có tới 30-80% bà mẹ mới sinh mắc hội chứng baby blues trong một thời gian ngắn khi em bé chào đời. Người mẹ có biểu hiện lo lắng, khóc, mất ngủ, mệt mỏi, ủ rũ và buồn bã kéo dài từ 3-10 ngày sau khi sinh con và kết thúc trong vòng hai tuần. Nếu kéo dài hơn, thì có thể người mẹ đã mắc hội chứng trầm cảm sau sinh.
2. Hội chứng trầm cảm sau sinh
Theo thống kê có khoảng 10% bà mẹ sinh con có hội chứng này và thường xuất hiện sau 3 tuần đầu sau sinh, có xu hướng kéo dài. Các dấu hiệu nhận biết, cảnh báo bà mẹ đang mắc hội chứng trầm cảm sau sinh như: hay khóc, sự thiếu tập trung, khó khăn trong việc đưa ra các quyết định,thiếu tự tin, chán ghét bản thân, có ý nghĩ tự tử.
Rối loạn tâm thần sau sinh
Hội chứng rối loạn tâm thần sau sinh thường xảy ra ở nhóm sản phụ có tiền sử hoặc người thân trong gia đình có rối loạn cảm xúc lưỡng cực hoặc bệnh tâm thần phân liệt. Rối loạn sẽ bắt đầu trong vòng 2 tuần đầu tiên sau khi sinh và chiếm tỷ lệ cao nhất ở 1-3 tháng tiếp theo. Sản phụ sẽ có các dấu hiệu như dễ kích động, lú lẫn, giảm trí nhớ, cáu gắt, mất ngủ và lo lắng. Kéo dài có thể dẫn đến hoang tưởng, ảo giác, tự tử.
Trầm cảm ở người bố
Khác với phụ nữ, các triệu chứng trầm cảm ở người bố có con nhỏ mới sinh thường không được chú ý. Nguyên nhân gây trầm cảm sau sinh ở đàn ông và phụ nữ giống nhau bao gồm các thay đổi: mối quan hệ hôn nhân, cảm xúc, thiếu tự tin kỹ năng làm cha mẹ. Đặc biệt, nếu người vợ bị trầm cảm thì người chồng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Trầm cảm sau sinh có nguy hiểm không?
Trầm cảm căn bệnh nguy hiểm được cảnh báo cho cộng đồng, đã có nhiều nghiên cứu về tác động nguy hiểm của trầm cảm lên đời sống phụ nữ sau khi sinh con. Các nhà nghiên cứu đến từ bốn trường đại học: Kilimanjaro Christian Medical College (KCMC, Tanzania), trường Đại học Y Hà Nội (Việt Nam), Đại học Copenhagen, và Đại học Nam Đan Mạch đã khảo sát nghiên cứu gần 1.400 phụ nữ trước và sau sinh tại Việt Nam. Kết quả của nghiên cứu cho thấy, trầm cảm sau sinh tại Việt Nam chiếm tỷ lệ tương đương với các nước trong khu vực và các nghiên cứu khác. (4)
Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra, tình trạng này gây ra những tác động xấu đến sức khỏe của mẹ và trẻ em, cũng như mối quan hệ của họ với các thành viên trong gia đình.
Đối với phụ nữ
Trầm cảm sau sinh thường khó phát hiện, kéo dài hàng tháng hoặc lâu hơn, có thể phát triển thành bệnh rối loạn tâm thần nếu không chữa trị kịp thời. Ngay cả khi được điều trị, bệnh làm tăng nguy cơ trầm cảm trong tương lai.
Phụ nữ trầm cảm sau sinh thường không đủ sức khỏe để chăm sóc con cái, nguy cơ tự tử cao.
Đối với người con có mẹ mắc bệnh trầm cảm
Những đứa trẻ có mẹ bị trầm cảm nhiều nguy cơ không phát triển cảm xúc, hành vi:
Chậm phát triển ngôn ngữ, vận động;Hạn chế khả năng giao tiếp;Có thể có những hành vi bất thường hoặc dễ kích động hơn trẻ bình thường;Trẻ dễ căng thẳng và khó thích nghi với môi trường, khó hòa nhập xã hội…Đối với gia đình
Người chung sống cùng người bị trầm cảm sau sinh có nguy cơ mắc bệnh trầm cảm cao. Đó có thể là người chồng, hay bố mẹ, anh chị em ruột chung sống trong một mái nhà, khi có sự căng thẳng triền miên trong gia đình, tâm lý, sức khỏe từng thành viên sẽ ảnh hưởng.
Phương pháp điều trị
Tình trạng này có thể tự khỏi, hoặc điều trị thành công bằng cách dùng thuốc kết hợp với tâm lý trị liệu, kèm theo chế độ ăn uống nghỉ ngơi, vận động phù hợp.
Tâm lý trị liệu
Nói chuyện với bác sĩ tâm lý sẽ giúp phụ nữ sau sinh suy nghĩ, thay đổi cảm xúc bản thân. Ngoài trực tiếp với bác sĩ phụ nữ sau sinh có thể tham gia hội nhóm để hỗ trợ cùng nhau vượt qua trầm cảm. Trong một số trường hợp trầm cảm sau sinh nặng hoặc rối loạn tâm thần sau sinh, có thể cần phải nhập viện.
Điều trị bằng thuốc
Mất ngủ là nguyên nhân khiến bệnh trầm cảm kéo dài, do đó phần lớn để giải quyết trầm cảm các bác sĩ điều trị thường kê thuốc ngủ hỗ trợ người bệnh ngủ đủ giấc, tỉnh táo tinh thần. Ngoài ra, người bệnh được sử dụng số thuốc chống trầm cảm theo phác đồ riêng. Thời gian điều trị trầm cảm có thể kéo dài từ 1- 6 tháng, hoặc kéo dài hơn, tùy thuộc vào mức độ bệnh. Ngoài ra, đối với những người đã có một giai đoạn trầm cảm từ trước khi mang thai hoặc sinh con bác sĩ có thể kê đơn thuốc phòng ngừa trầm cảm sau sinh ngay sau khi em bé chào đời.
Phòng ngừa trầm cảm sau sinh
Hội chứng này có thể xảy ra với bất kỳ bà mẹ nào, tuy nhiên người mẹ có tiền sử từng mắc bệnh tâm lý sẽ có nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh cao. Do đó, trước khi có kế hoạch sinh con, phụ nữ cần khám sức khỏe tiền sản, còn phụ nữ từng có tiền sử mắc các bệnh tâm lý cần báo với bác sĩ theo dõi. Bác sĩ sẽ có kế hoạch dự phòng tái phát trầm cảm trong quá trình mang thai, sinh con.
Dự phòng trầm cảm cho nhóm bệnh nhân này sẽ được bác sĩ lên kế hoạch bắt đầu từ khi mang thai, sinh con và quản lý suốt thời gian chăm sóc con nhỏ. Trong thời gian mang thai, bác sĩ tiếp tục theo dõi triệu chứng, giúp kiểm soát triệu chứng trầm cảm nhẹ, trường hợp nặng sẽ phải kê thuốc uống.
Sau khi em bé chào đời, của bạn được sinh ra. Bác sĩ có thể đề nghị kiểm tra sau sinh sớm để tìm kiếm các triệu chứng trầm cảm. Bạn được chẩn đoán càng sớm, bạn càng có thể bắt đầu điều trị sớm hơn. Nếu bạn có tiền sử trầm cảm sau sinh, bác sĩ có thể đề nghị điều trị ngay khi bạn có em bé.
Một số lưu ý giúp phụ nữ ngăn ngừa trầm cảm sau sinh
Tham gia khóa học tiền sản
Đối với các mẹ sinh con đầu lòng nên đến các lớp học tiền sản và kết bạn với những phụ nữ mang thai khác hoặc những người mới làm cha mẹ để chia sẻ kiến thức, tinh thần chuẩn bị đón con.
Yêu cầu giúp đỡ từ người thân
Việc chăm sóc một em bé mới chào đời sẽ gặp nhiều khó khăn, phụ nữ sau sinh cơ thể yếu ớt kèm theo giờ giấc sinh hoạt đảo lộn. Chúng ta hãy yêu cầu giúp đỡ từ chồng, người thân trong việc cùng chăm sóc một đứa trẻ, ưu tiên mẹ có thời gian ngủ, nghỉ.
Không quá áp lực việc chăm con
Lần đầu nuôi con nhỏ, phụ nữ chịu nhiều áp lực từ việc mâu thuẫn quan điểm chăm con, đến việc con bú ít, con chậm tăng cân, con đẻ ra còi cọc, hay con bị sánh với các em bé khác. Những mâu thuẫn, so sánh vô tình đẩy các bà mẹ để áp lực, nghi hoặc khả năng chăm con của bản thân. Thay vì lo lắng, các bà mẹ cần mạnh mẽ, dần hoàn thiện kỹ năng chăm con, tăng cường đi dạo, ăn uống hợp lý, nói chuyện trao đổi với bác sĩ nếu gặp khó khăn trong việc chăm trẻ con. Đồng thời, tăng cường trao đổi với bạn bè, gia đình, tranh thủ thời gian ngủ nghỉ hợp lý để phòng ngừa bệnh trầm cảm.
Theo thống kê, có đến 15% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh trong 3 tháng đầu, tỉ lệ này tăng cao hơn trong vòng 1 năm đầu sau khi sinh. Có thể thấy, chứng bệnh tâm lý này rất phổ biến và thực tế đã có nhiều sự việc đau lòng xuất phát từ trầm cảm sau sinh. Để chủ động phòng ngừa, hỗ trợ mẹ sau sinh mắc phải căn bệnh này vượt qua, hãy cùng blogtamly.com tìm hiểu thông tin trong bài viết dưới đây.1. Vì sao trầm cảm sau sinh phổ biến?
Chắc hẳn trầm cảm không còn là chứng bệnh xa lạ với chúng ta khi số lượng người mắc đang tăng lên nhanh chóng, trong đó phụ nữ sau sinh là đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh. Trầm cảm sau sinh khiến người phụ nữ sau sinh gặp phải nhiều vấn đề tâm lý, cảm xúc như: rối loạn cảm xúc, cảm giác mệt mỏi, buồn chán, suy nghĩ tiêu cực, lo lắng,... Trầm cảm sau sinh có thể nhẹ, vừa hoặc nặng, nếu chỉ ở mức độ nhẹ, bệnh có thể tự khỏi nhưng rất nhiều trường hợp nặng không thể tự hết nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời.
Có đến 15% phụ nữ sau sinh bị trầm cảm trong 3 tháng đầu
Theo thống kê, tỉ lệ mắc trầm cảm sau sinh hiện nay đạt tới 15% trong 3 tháng đầu tiên, tăng lên tới 25% trong vòng 12 tháng đầu sau sinh. Có thể thấy, tỉ lệ mắc bệnh là rất cao, thực tế đã có nhiều trường hợp do phát hiện chậm trễ, thiếu sự quan tâm của chồng và gia đình khiến mẹ bị trầm cảm sau sinh gặp phải hậu quả nặng nề cho cả mẹ và bé.
Xem thêm: Tâm lý thì phải làm sao để vượt qua? 6 bước thoát khỏi trầm cảm tại nhà
2. Nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau sinh thường gặp
Nguyên nhân chính xác dẫn đến trầm cảm sau sinh hiện vẫn chưa xác định và kết luận. Bệnh tâm lý này ở mỗi người có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra như tinh thần, thể chất hay tâm lý. Dưới đây là 5 nguyên nhân phổ biến nhất được cho là dẫn đến căn bệnh trầm cảm sau sinh:
Thay đổi hormone đột ngột là nguyên nhân dẫn đến trầm cảm
2.1. Nguyên nhân do thay đổi nồng độ hormone trong cơ thể đột ngột
Trong quá trình mang thai, cả hai hormone estrogen và progesterone trong cơ thể mẹ bầu đều ở mức cao nhưng chỉ sau khi sinh, nồng độ sẽ giảm mạnh đột ngột. Điều này ảnh hưởng rất nhiều đến tâm lý, giống như việc căng thẳng và thay đổi tâm trạng do hormone thay đổi mỗi chu kỳ kinh nguyệt nhưng nghiêm trọng và kéo dài hơn.
2.2. Nguyên nhân do yếu tố cảm xúc tiêu cực
Sinh con là niềm hạnh phúc lớn lao của người phụ nữ, tuy nhiên có nhiều yếu tố dẫn đến tâm lý tiêu cực sau sinh như: mang thai và sinh con ngoài ý muốn, sự thay đổi của cơ thể, sức khỏe khi chăm sóc con, sự thiếu quan tâm của chồng và gia đình,... Nhất là những mẹ sau sinh hồi phục sức khỏe kém, bé gặp phải vấn đề sức khỏe, phải điều trị dài ngày trong bệnh viện thì mẹ rất dễ trải qua những cảm xúc tiêu cực như buồn bã, chán nản, tức giận, có lỗi,...
2.3. Nguyên nhân do mệt mỏi
Mệt mỏi sau sinh là thường gặp, đây là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp như: thay đổi hormone, áp lực chăm sóc con, đau đớn và thay đổi cơ thể sau sinh,... Người phụ nữ sẽ phải mất hàng tuần đến hàng tháng trời để hồi phục sức khỏe, năng lượng trở về mức bình thường. Những mẹ phải sinh bằng phương pháp mổ sẽ mệt mỏi dài hơn, đây cũng là nguyên nhân ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm lý.
Trầm cảm sau sinh có thể do mệt mỏi quá mức khi chăm sóc con
2.4. Nguyên nhân do bệnh sử trầm cảm
Những người phụ nữ mắc chứng trầm cảm trước, trong khi mang thai hoặc ở lần sinh trước có nguy cơ tái phát bệnh cao hơn so với người bình thường.
2.5. Nguyên nhân do yếu tố gia đình, cuộc sống
Mang thai và sinh con là giai đoạn quan trọng của người phụ nữ, họ cũng phải đối mặt với rất nhiều áp lực tinh thần. Nếu không có sự giúp đỡ từ người chồng, gia đình, bạn bè,... hoặc phải trải qua sự kiện căng thẳng như thay đổi nơi ở, người thân mắc bệnh hay qua đời,... thì nguy cơ trầm cảm sẽ cao hơn.
Mỗi mẹ sau sinh bị trầm cảm lại do những nguyên nhân khác nhau gây ra, sự hỗ trợ của bác sĩ và gia đình là rất quan trọng để mẹ trải qua giai đoạn khó khăn này.
3. Nhận biết những dấu hiệu của trầm cảm sau sinh
Phụ nữ sau sinh có những dấu hiệu sau thì cần nghĩ ngay đến trầm cảm sau sinh:
Khóc thường xuyên, khóc nhiều hơn bình thường với tâm trạng xấu, đôi khi không biết lý do vì sao lại khóc.
Tâm trạng buồn bã, vô vọng, trống rỗng không rõ nguyên nhân, cảm thấy chán nản cả về việc chăm sóc con.
Buồn phiền, bồn chồn, cáu kỉnh, sợ hãi,...
Trầm cảm sau sinh khiến mẹ dễ cáu kỉnh, giận dữ
Giận dữ, mất kiểm soát.
Khó tập trung và đưa ra quyết định.
Ăn quá ít, không cảm thấy ngon miệng hoặc ngược lại ăn rất nhiều.
Ngại tiếp xúc với người khác, dễ xa lánh bạn bè, người thân, thậm chí ngại gần gũi với cả con.
Có ý nghĩ làm hại bản thân và con.
Không tin tưởng khả năng của bản thân về việc chăm sóc, nuôi dưỡng, bảo vệ con.
Không chỉ bản thân người mẹ mà gia đình cũng cần chú ý khi mẹ có các dấu hiệu bất thường như trên.
4. Làm gì để vượt qua trầm cảm sau sinh?
Trầm cảm sau sinh hoàn toàn có thể điều trị được nếu phát hiện can thiệp sớm, gia đình nên đưa mẹ đến các chuyên gia sức khỏe tâm lý để có hướng điều trị phù hợp. Một số phương pháp điều trị thường được áp dụng gồm:
4.1. Tham vấn tâm lý
Chuyên gia sức khỏe tâm lý sẽ sử dụng các liệu pháp hành vi, giúp mẹ nhận ra những vấn đề bản thân gặp phải, từ đó khắc phục những suy nghĩ, hành vi tiêu cực của mình một cách dần dần. Cùng với đó là liệu pháp tương tác giúp mọi người xung quanh hiểu được và hỗ trợ điều trị cho người bệnh.
4.2. Điều trị bằng thuốc
Trường hợp trầm cảm sau sinh nặng có thể phải dùng thuốc điều trị như: thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm,... Tuy nhiên, các thuốc này có thể gây tác dụng phụ không tốt nếu lạm dụng hay dùng không đúng, cần tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ.
Trầm cảm sau sinh nặng có thể dùng đến thuốc điều trị
Bên cạnh điều trị, sự hỗ trợ, động viên từ những người thân, bạn bè của mẹ bị trầm cảm sau sinh là rất quan trọng, giúp cho quá trình hồi phục dễ dàng và hiệu quả hơn. Bản thân người mẹ cũng nên tin tưởng, kiên nhẫn để dần cải thiện triệu chứng bệnh bản thân mắc phải.
Như vậy, trầm cảm sau sinh là chứng bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể được điều trị tốt nếu phát hiện bệnh và can thiệp sớm. Sự quan tâm hỗ trợ của gia đình là rất quan trọng để phòng tránh và điều trị căn bệnh này.
Liên hệ ngay tổng đài 1900 56 56 56 để được hỗ trợ nếu bạn cần tư vấn chi tiết hơn về chứng bệnh này.
